Jan Nepomucen

Święty
Jan Nepomucen
Jan Nepomucký
	prezbiter; męczennik
	; Portret Nepomucena autorstwa Joségo Campeche (ok. 1798)
Data i miejsce urodzenia	między 1340 a 1346 ; Pomuk
Data i miejsce śmierci	20 marca 1393 ; Praga
Czczony przez	Kościół katolicki
Beatyfikacja	1721; przez Innocentego XIII
Kanonizacja	19 marca 1729; przez Benedykta XIII
Wspomnienie	21 maja
Atrybuty	klucz, książka, kłódka, krzyż w ręce, zapieczętowany list, most, pieczęć, wieniec z pięciu gwiazd, woda, zamek
Patron	jezuitów, Pragi, spowiedników, szczerej spowiedzi, dobrej sławy, tonących, mostów oraz orędownik podczas powodzi
Szczególne miejsca kultu	Praga
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Nepomucen, także Jan z Pomuku (ur. między 1340 a 1346 w Pomuku, zm. 20 marca 1393 w Pradze) – czeski duchowny, kanonik, wikariusz generalny archidiecezji praskiej, męczennik i święty Kościoła katolickiego.

Życiorys

Urodził się pomiędzy 1340 a 1346 rokiem^[1] w Pomuku^[2]. Jego ojciec Velfin był sołtysem Pomuku w latach 1355-1367^[3]. Jako kleryk, Jan pełnił funkcję notariusza publicznego z rekomendacji Jana Očko^[4]. Około 1380 roku przyjął święcenia kapłańskie^[5] i został proboszczem w kościele św. Gawła^[6]. Następnie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Praskim, gdzie w 1381 roku uzyskał stopień bakałarza^[7]. Biskup Jan z Jenštejnu wysłał potem Nepomucena na Uniwersytet Padewski, gdzie został rektorem studentów zaalpejskich^[7]. 17 października 1387 roku zdał egzamin doktorski z dziedziny prawa kanonicznego i powrócił do Pragi^[8]. W trakcie studiów został kanonikiem kolegiaty praskiej św. Idziego, a w 1389 mianowany został wikariuszem generalnym arcybiskupa praskiego^[9]. Rok później został archidiakonem w Žatcu^[9].

Jako wikariusz generalny rozpatrywał sprawę Macieja z Janowa, który 19 października 1389 roku publicznie odwołał głoszone przez siebie poglądy^[10]. Dwa lata później synod z inspiracji Jana uznał, że osoby świeckie mogą przyjmować Komunię częściej niż zalecały ówczesne reguły kanoniczne^[11]. Na przełomie lat 80. i 90. XIV wieku nasiliły się konflikty na tle religijnym^[12]. Było to spowodowane faktem, że król Wacław IV pozornie sprzyjał Kościołowi rzymskiemu i papieżowi Urbanowi VI, a potajemnie spiskował z antypapieżem Klemensem VII^[13]. W 1392 roku sytuacja duchowieństwa wiernego Rzymowi się pogorszyła, a księża zaczęli padać ofiarą prześladowań^[12]. Wskutek skazania na śmierć dwóch duchownych, Jan z Jenštejnu obłożył podkomorzego Zygmunta Hulera ekskomuniką^[14].

Król Wacław planował utworzyć nową diecezję podległą bezpośrednio władzy świeckiej, aby pozbyć się wpływów arcybiskupa praskiego^[15]. Siedzibą miał być klasztor benedyktynów w Kladrubach^[15]. Tamtejszy opat Racek zmarł na początku 1393 roku, jednak mnisi bezzwłocznie wybrali jego następcę – Olena^[15]. Spowodowało to gniew Wacława, który wzmożył represje^[16]. 19 marca arcybiskup i król podpisali porozumienie, jednak następnego dnia Wacław IV kazał aresztować Něpra, Nepomucena, Mikuláša Puchnika i Václava Knoblocha^[17]. Całą czwórkę zabrano do Zamku Praskiego, gdzie rozpoczęto przesłuchanie^[18]. Następnie w ratuszu przesłuchano ochmistrza Něpra, a pozostałą trójkę przesłuchano w budynku sądu^[19]. Byli tam poddawani torturom, jednak Něpr, Puchnik i Knobloch odzyskali wolność^[19]. Jan był już wówczas bliski śmierci, dlatego dostojnicy królewscy postanowili go związać, zakneblować, przenieść na most Karola i wrzucić do Wełtawy^[20]. Jego ciało wyłowiono następnego dnia i pochowano w kościele Świętego Krzyża, a po trzech latach przeniesiono do grobowca w praskiej katedrze Św. Wita^[20]. W latach 1733–1736 w południowym ramieniu obejścia (ambitu) wzniesiono mu srebrny nagrobek – dzieło wiedeńskiego złotnika Josepha Würtha^[21].

Jedna z teorii na temat jego śmierci mówi, że Nepomucen nie chciał zdradzić tajemnicy spowiedzi żony króla Zofii Bawarskiej^[22]. Wacław IV planował wystarać się o stwierdzenie nieważności małżeństwa, by móc poślubić księżniczkę aragońską Joannę^[22]. Zofia miała w tej sprawie zasięgnąć rady u wikariusza generalnego, podczas spowiedzi^[22].

Kult

Kult św. Jana Nepomucena rozwijali głównie jezuici, rozprzestrzenił się on na ościenne kraje, trafił między innymi do Polski, Austrii i Niemiec.

Jan Nepomucen został beatyfikowany w 1721 roku przez Innocentego XIII, a kanonizowany 19 marca 1729 przez Benedykta XIII^[23]. Już wcześniej uchodził za nieformalnego patrona Czech, a jego kult rozprzestrzenił się na sąsiednie ziemie, zwłaszcza Śląsk.

Jego wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 21 maja^[5].

Ikonografia

W ikonografii święty przedstawiany jest w stroju kapłańskim, w sutannie, rokiecie, birecie. W ręku palma męczeńska; krucyfiks, niekiedy trzyma palec na ustach, symbol zachowanej tajemnicy spowiedzi^[5].

Jego atrybutami są: klucz, książka, kłódka, krzyż w ręce, zapieczętowany list, most (z którego został zrzucony), pieczęć, wieniec z pięciu gwiazd (w środku napis tacui – milczałem), woda, zamek^[5].

Patronat

Jest patronem jezuitów, Pragi, spowiedników, szczerej spowiedzi, dobrej sławy i tonących oraz orędownikiem podczas powodzi. Jest także patronem mostów^[5].

Według tradycji ludowej był świętym, który chronił pola i zasiewy przed powodzią, ale również i suszą. Dlatego figury Jana Nepomucena (nepomuki) można spotkać jeszcze dzisiaj przy drogach w sąsiedztwie mostów, rzek, ale również na placach publicznych i kościelnych oraz na skrzyżowaniach dróg^[5].

Pomniki

Osobny artykuł: Nepomuk.

Zobacz też kategorię: Pomniki św. Jana Nepomucena w Polsce.

Pierwszą figurą Jana Nepomucena jest pomnik w Pradze, na moście Karola, z którego miał zostać zrzucony. Wokół jego głowy pojawiło się pięć gwiazd (symbolizujących pięć cnót męczeńskich), tworzących aureolę, która ponoć miała ukazać się w miejscu wrzucenia go do rzeki. Pomnik ten ustalił kanon dla ikonografii, kolejne przedstawienia opierały się na pomniku praskim. W 1724 roku figura św. Jana Nepomucena stanęła w Wodzisławiu Śląskim^[24]. We wsi Chochołów koło Zakopanego znajduje się figura Jana Nepomucena upamiętniająca powstanie chochołowskie z 1846 roku^[25]. Figura Jana Nepomucena znajduje się także w Kostuchnie, dzielnicy Katowic, postawiona w 1892 roku^[26].

Galeria wybranych pomników

Fontanna św. Jana Nepomucena w Rosenheim (Bawaria)
Posąg św. Jana Nepomucena na moście gotyckim w Kłodzku
Pomnik św. Jana Nepomucena w Bühlertann
Figura w Boguszynie
Figura w Gorzanowie
Posąg św. Jana Nepomucena w Bystrzycy Kłodzkiej
Figura św. Jana Nepomucena na moście św. Jana w Lądku-Zdroju
Figura św. Jana Nepomucena w Ścinawce Średniej
Figura w Wilkanowie
Figura św. Jana Nepomucena w Stroniu Śląskim
Figura św. Jana Nepomucena w Bolesławowie
Zrzucenie z mostu. Fragment figury św. Jana Nepomucena w Aleksandrowicach
Figura w Nowej Łomnicy
Figura w Świdnicy
Figura w Szczytnej
Figura w Wojborzu
Figura w Nowej Rudzie
Pomnik w Żelaźnie
Figura w Mostowicach
Pomnik w Dzierżoniowie
Figura w Lesznowoli
Kolumna w Niwie
Kapliczka z zabytkową figurą św. Jana Nepomucena z 1789 r. w Wincentowie (powiat konecki)
Figura w Prudniku

Zobacz też

Przypisy

↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 13.
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 21.
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 26.
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 22.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Święty Jan Nepomucen, prezbiter i męczennik. Internetowa Liturgia Godzin. [dostęp 2022-09-26]. (pol.).
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 39.
↑ ^a ^b Babuchowski 2007 ↓, s. 43.
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 48.
↑ ^a ^b Babuchowski 2007 ↓, s. 49.
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 61.
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 62.
↑ ^a ^b Babuchowski 2007 ↓, s. 68.
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 67.
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 69.
↑ ^a ^b ^c Babuchowski 2007 ↓, s. 70.
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 72.
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 73.
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 74.
↑ ^a ^b Babuchowski 2007 ↓, s. 75.
↑ ^a ^b Babuchowski 2007 ↓, s. 76.
↑ Karel Plicka, Emanuel Poche: Proházky Prahou. Fotografický průvodce městem. Praga: Orbis, 1976, s. 42. (cz.).
↑ ^a ^b ^c Babuchowski 2007 ↓, s. 77.
↑ Babuchowski 2007 ↓, s. 92.
↑ Kapliczka z figurą Jana Nepomucena [online], Polska Niezwykła [dostęp 2019-10-29] .
↑ Zofia Stecka: Chochołów. Zakopane: Wydawnictwo Tatrzańskie, 1991, s. 27. (pol.).
↑ Jacek Kuczowic: Górnośląskie krzyże i kapliczki Katowice – figury wolnostojące. przydrozne.eu. [dostęp 2015-12-20].

Bibliografia

Andrzej Babuchowski: Jan Nepomucen. Kraków: WAM, 2007. ISBN 978-83-7318-747-4. (pol.).

Linki zewnętrzne

Svaty Jan Nepomucky – naszesudety.pl
Strona Bractwa Nepomuckiego – stowarzyszenia miłośników Nepomuków, m.in. katalogującego polskie i zagraniczne przedstawienia Jana Nepomucena.

[CITEREFBabuchowski200713-1] Babuchowski 2007 ↓, s. 13.

[CITEREFBabuchowski200721-2] Babuchowski 2007 ↓, s. 21.

[CITEREFBabuchowski200726-3] Babuchowski 2007 ↓, s. 26.

[CITEREFBabuchowski200722-4] Babuchowski 2007 ↓, s. 22.

[brew-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Święty Jan Nepomucen, prezbiter i męczennik. Internetowa Liturgia Godzin. [dostęp 2022-09-26]. (pol.).

[CITEREFBabuchowski200739-6] Babuchowski 2007 ↓, s. 39.

[CITEREFBabuchowski200743-7] Babuchowski 2007 ↓, s. 43.

[CITEREFBabuchowski200748-8] Babuchowski 2007 ↓, s. 48.

[CITEREFBabuchowski200749-9] Babuchowski 2007 ↓, s. 49.

[CITEREFBabuchowski200761-10] Babuchowski 2007 ↓, s. 61.

[CITEREFBabuchowski200762-11] Babuchowski 2007 ↓, s. 62.

[CITEREFBabuchowski200768-12] Babuchowski 2007 ↓, s. 68.

[CITEREFBabuchowski200767-13] Babuchowski 2007 ↓, s. 67.

[CITEREFBabuchowski200769-14] Babuchowski 2007 ↓, s. 69.

[CITEREFBabuchowski200770-15] Babuchowski 2007 ↓, s. 70.

[CITEREFBabuchowski200772-16] Babuchowski 2007 ↓, s. 72.

[CITEREFBabuchowski200773-17] Babuchowski 2007 ↓, s. 73.

[CITEREFBabuchowski200774-18] Babuchowski 2007 ↓, s. 74.

[CITEREFBabuchowski200775-19] Babuchowski 2007 ↓, s. 75.

[CITEREFBabuchowski200776-20] Babuchowski 2007 ↓, s. 76.

[Plicka-21] Karel Plicka, Emanuel Poche: Proházky Prahou. Fotografický průvodce městem. Praga: Orbis, 1976, s. 42. (cz.).

[CITEREFBabuchowski200777-22] Babuchowski 2007 ↓, s. 77.

[CITEREFBabuchowski200792-23] Babuchowski 2007 ↓, s. 92.

[Wodzisław-24] Kapliczka z figurą Jana Nepomucena [online], Polska Niezwykła [dostęp 2019-10-29] .

[Stecka-25] Zofia Stecka: Chochołów. Zakopane: Wydawnictwo Tatrzańskie, 1991, s. 27. (pol.).

[Górnośląskie-26] Jacek Kuczowic: Górnośląskie krzyże i kapliczki Katowice – figury wolnostojące. przydrozne.eu. [dostęp 2015-12-20].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]